Wie maakte Mama Raja ziek? Was het hekserij, een kwade geest, malaria,
of de straf van God? De veronderstelde veroorzaker van de ziekte
bepaalt in het binnenland van de Vogelkop van West-Papua de keuze voor
de geneeswijze, ontdekte Ien Courtens. De antropologe promoveert op 16
februari aan de Radboud Universiteit Nijmegen op haar door
NWO-stichting WOTRO (Wetenschappelijk Onderzoek van de Tropen en
Ontwikkelingslanden) gefinancierde onderzoek.
Ien Courtens bestudeerde via het ziekteverloop van Mama Raja hoe de
bevolking van het dorp Ayawasi in het binnenland van het noordwesten
van West-Papua ziektes geneest. In haar proefschrift beschrijft zij de
verschillende verklaringen voor Mama Raja's ziekte. Ook bestudeerde zij
het pad dat de zieke volgde op zoek naar genezing vanaf het eerste
begin. Op deze manier geeft Courtens antwoord op de centrale
onderzoeksvraag: Hoe zijn keuzes voor rituele vormen van genezing
verbonden met religieuze verandering en sexe?
In de beginfase van ziekte blijken de inheemse en biomedische
therapieën inwisselbaar te zijn. Veelal kiezen patiënten eerst voor
inheemse therapie, zoals de mensen hebben geleerd tijdens
initiatieriten of via dromen. Als deze therapie niet blijkt te werken,
zoekt men hulp in de polikliniek van het missieziekenhuis. Het
omgekeerde komt ook voor. Dan zoekt de zieke eerst heil in behandeling
middels medicijnen of injecties en worden inheemse methoden pas
toegepast als de biomedische niet tot genezing leiden.
In deze eerste fase zijn mensen doorgaans pragmatisch in hun keuze. De
biomedische behandeling ervaren zij als een 'makkelijke' manier van
genezen die relatief snel werkzaam is. Inheemse methoden worden
daarentegen gezien als 'hard werken': je moet in het oerwoud zoeken
naar geneeskrachtige bladeren, wortels en boomschors. Bovendien vraagt
de bereiding en toepassing van de ingrediënten, evenals de opname ervan
in het lichaam, tijd.
Waarom belangrijker dan hoe
Als mensen in deze eerste fase niet herstellen, treden zij een volgende
fase binnen in de zoektocht naar genezing. Dan worden interpretaties
van de mogelijke oorzaken van de ziekte belangrijk. Mama Raja's casus
maakt duidelijk dat de vraag waarom ze ziek was geworden en wie
daarvoor verantwoordelijk was, belangrijker was dan de vraag naar de
aard van de ziekte. Van daaruit zoeken mensen naar de oorzaken van
ziekte, zoals wangedrag dat de toorn van vooroudergeesten en God
oproept, en mogelijke daders: mensen die magie beoefenen, heksen en
boosaardige geesten.
Sinds het merendeel van de lokale bevolking gelovig katholiek is
geworden na de komst van missionarissen, beschouwen zij ook het
overtreden van christelijke wetten en de straf van God die daarop
volgt, als een oorzaak van ziekte. Verder erkent de bevolking het
bestaan van ziekten als malaria en griep als een biologische reactie
van het lichaam. Deze biologische oorzaken zijn wat hen betreft niet in
tegenspraak met de bestraffing als oorzaak, maar juist aanvullend.
Bron: Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek