Nederland stemde gisteren in het referendum massaal tegen de Europese Grondwet. De analyses zijn in volle gang en reacties beslaan het hele spectrum, van SP-er Jan Marijnissen die vindt dat het kabinet niet meer geloofwaardig is, tot premier Balkenende die het volk opnieuw wil betrekken bij het Europa van de toekomst. Hoogleraar internationale politieke economie Herman Hoen vindt dat de uitslag niet moet worden overdreven en ziet het als een kleine stap in een groot proces: `Het Nederlandse `nee' is geen ramp, maar een gemiste kans.'
Vraag Hoen naar de oorzaken van de Nederlandse nee-stem en hij weet de belangrijkste er zo uit te halen. De gevestigde politiek wordt steeds meer in een rol geduwd van `u vraagt, wij leveren', een doorgeslagen `nutsdenken'. `Hierdoor is het referendum een soort kop van jut geworden. De bevolking ramt erop los met al haar onvrede.'
Uitleg
Daarbij zijn de voordelen van de Europese integratie lastiger uit te leggen dan de nadelen. Nederland profiteert enorm en toch hoor je Zalm al heel zuinigjes zeggen: wat gaat ons dit kosten? Nederland heeft à©à©n van de meest open economieën. De voordelen van de EU komen iedereen een beetje toe en vallen niemand echt op. Maar als iemand zijn baan verliest, dan speelt hij zich in de kijker. Dat voedt de onvrede.
Voor landen die al lang bij de EU betrokken zijn is het moeilijker om de voordelen te zien dan landen zonder EU-geschiedenis. Daarom is in Spanje massaal voor gestemd. Zij weten nog hoe het is om buiten de Unie te functioneren, Nederland niet meer. En tenslotte speelt de slechte uitleg van het kabinet een rol. Of ze de ja-campagne beter had kunnen voeren is overigens nog maar de vraag. `Bij dat doorgeslagen nutsdenken kun je uitleggen wat je wilt, je komt er toch niet doorheen.'
Gevolgen
Dan de gevolgen. Die zijn moeilijker vast te stellen. Eà©n ding is zeker, wat Hoen betreft: `We moeten de uitslag niet dramatiseren. Het verdrag van Nice uit december 2000 blijft gewoon in werking.' We zullen na een korte adempauze de komende jaren opnieuw met Europa bezig gaan. Dat hoort bij het proces van trial en error waar de Unie mee te maken heeft. `Je kunt de Grondwet niet afdoen met een bijbelse metafoor: en de Grondwet kwam er, en we zagen dat het goed was. Zo simpel ligt het niet.'
Het verdrag van Nice is niet de beste optie voor een steeds groter wordende Unie. Met 25 lidstaten en enkele toetredingen voor deur, wordt ze steeds moeilijker bestuurbaar. Nederland heeft wat dat betreft een kans gemist door `nee' te zeggen, vindt Hoen: `We zijn nu een vragende partij. We moeten het ratificatieproces tot 1 november 2006 uitzitten. Eigenlijk zouden we willen onderhandelen, maar dat kan niet, want we hebben niets te bieden. Daardoor raakt Nederland iets van haar leidende positie in Europa kwijt.'
Mening
Van doemscenario's is geen sprake. De beurzen blijven draaien en de economie stort niet in elkaar. Directe politieke consequenties zijn er evenmin: `We stemmen niet voor of tegen Balkenende en zijn kabinet. Het zou ook heel onlogisch zijn om nu Bot of Nicolaï naar huis te sturen. Zij hebben alleen het volk naar haar mening gevraagd, verder niets.'
De komende tijd moet duidelijk worden waar we als Nederland met de EU wà©l naartoe willen. Dat wordt lastig. Zowel het voor-kamp, als het tegen-kamp zijn vrij heterogene groepen, constateert Hoen. Niemand heeft echt iets mee te nemen naar de onderhandeltafel, ook Balkenende niet. Het wachten is tot à©à©n van beide kampen moe wordt, daarna komt er alsnog iets tot stand. `Geen bijbelse taferelen, maar de evolutie van de Grondwet. Vallen en opstaan. We evolueren naar een beter Europa. Dit was een terugslag, we passen ons aan en pakken het weer op.'
bron: Rijksuniversiteit Groningen