Door de ontslagbescherming bij vaste
contracten te verminderen worden werk en werkloosheid gelijkmatiger
verdeeld. Mensen zullen vaker werkloos raken, maar ook weer sneller
een nieuwe baan kunnen vinden. Per saldo zal de werkloosheid
vermoedelijk licht dalen. Er zijn nog diverse andere
hervormingsopties voor het Nederlandse stelsel van
ontslagbescherming denkbaar, zoals bijvoorbeeld meer gebruik maken
van financiële prikkels zoals een ontslagbelasting, in ruil
waarvoor ontslagprocedures kunnen worden vereenvoudigd. Dit kan de
administratieve lasten beperken. Ook meer differentiatie in
ontslagbescherming is een hervormingsoptie.
Dit concluderen de CPB-onderzoekers Anja Deelen, Egbert Jongen en
Sabine Visser in het vandaag verschenen CPB Document
Employment Protection Legislation: Lessons from Theoretical and
Empirical Studies for the Dutch Case.
De studie biedt een overzicht van de
economische effecten van ontslagbescherming volgens de
internationale theoretische en empirische literatuur en beziet het
Nederlandse ontslagstelsel aan de hand van de bevindingen uit deze
literatuur.
Voordelen en nadelen van
ontslagbescherming Ontslagbescherming betreft het geheel van wetten
en regels waarmee het proces van ontslag wordt gereguleerd, zoals
ontslagvergoedingen, opzegtermijnen en ontslagprocedures. Om iets
te kunnen zeggen over het gewenste niveau van ontslagbescherming
voor Nederland is het zinvol eerst te kijken naar de voor- en
nadelen van ontslagbescherming volgens de economische theorie.
Ontslagbescherming zorgt ervoor dat
werknemers een ontslagvergoeding of een opzegtermijn krijgen. Dit
biedt een inkomensverzekering (naast WW en bijstand) in geval van
ontslag. Een tweede voordeel is dat ontslagbescherming voorkomt dat
werkgevers lasten al te gemakkelijk kunnen afschuiven. Een kleiner
aantal ontslagen verlaagt de maatschappelijke kosten van ontslag,
zoals een stijging van de uitkeringslasten en een daling van de
belastinginkomsten. Ook kan ontslagbescherming investeringen in
kennis en vaardigheden die relevant zijn voor een specifieke baan
bevorderen.
Tegenover deze voordelen staat een
negatief effect op de doorstroming op de arbeidsmarkt. Werkgevers
ontslaan werknemers minder snel, maar zijn ook terughoudender bij
het in dienst nemen van nieuwe werknemers. De lagere doorstroming
is een probleem omdat de economie zich minder snel aanpast aan
veranderingen in bijvoorbeeld technologie of de vraag naar bepaalde
producten. Een hogere werkloosheidsduur kan bovendien leiden tot
verlies van kennis en vaardigheden van werklozen en tot opwaartse
loondruk: werkenden ondervinden minder concurrentie van
werkzoekenden.
In de economische literatuur gaat veel
aandacht uit naar het feit dat werknemers met een tijdelijk
contract minder bescherming genieten dan werknemers met een vaste
aanstelling. De grotere mogelijkheden voor bedrijven om werknemers
op tijdelijke contracten te laten werken heeft de gemiddelde
ontslagbescherming in Nederland verminderd. Het effect hiervan op
de arbeidsmarkt is niet eenduidig. Enerzijds functioneren
tijdelijke banen als opstap naar regulier werk. Anderzijds kunnen
werknemers ook "vast" blijven zitten in tijdelijke contracten en
dus niet doorstromen naar een reguliere baan.
Empirische bevindingen
Wat zijn de effecten van
ontslagbescherming in de praktijk? De vandaag gepubliceerde studie
geeft ook een overzicht van de bevindingen van de internationale
empirische literatuur. Een lager niveau van ontslagbescherming
blijkt vooral tot grotere stromen tussen werk en werkloosheid te
leiden. De werkloosheidsduur is in Nederland relatief hoog. Minder
ontslagbescherming kan deze duur verkorten. Het effect op de totale
werkloosheid en de werkgelegenheid is beperkt. Vermoedelijk zal de
werkloosheid per saldo licht dalen en de werkgelegenheid licht
stijgen. Het effect van ontslagbescherming op de werkloosheid en
werkgelegenheid verschilt echter tussen groepen werknemers. Minder
ontslagbescherming is gunstig voor de kansen van
nieuwkomers, zoals jongeren en
immigranten, en herintredende vrouwen op de arbeidsmarkt. Voor
mannen tussen de 25 en 50 jaar is het effect van minder
ontslagbescherming ongunstig, voor ouderen is het effect niet
eenduidig. Wat het effect is op de productiviteit valt op basis van
de empirische studies niet te bepalen. Voor Nederland heeft de
liberalisering van tijdelijke contracten de kans op een baan voor
werkzoekenden vergroot. Helaas vergroten tijdelijke contracten
echter niet automatisch de kans op een vast contract.
Hervormingsopties Nederlandse
ontslagstelsel
Aan het eind van de studie bekijken de
auteurs enkele hervormingsopties. Deze komen voort uit een
confrontatie van het huidige stelsel met de bevindingen uit de
literatuur.
Optie 1: beperken bescherming vaste
contracten
Nederland kent een strikte bescherming van
vaste contracten en weinig bescherming bij tijdelijke contracten,
en een relatief hoge werkloosheidsduur. Een interessante
beleidsoptie is dan het beperken van de
ontslagbescherming voor vaste contracten. Dit zal leiden tot een
meer gelijkmatige verdeling van de kans op werk en werkloosheid
over groepen. .Insiders., d.w.z. werknemers met een vast contract
krijgen een grotere kans om werkloos te worden. Daar staat echter
tegenover dat de kansen op een vaste baan groter worden voor
.outsiders., zoals werkzoekenden en werknemers met een tijdelijk
contract. De totale werkloosheid kan voorts licht dalen omdat het
loonmatiging in de hand werkt. Bovendien leidt een kortere
werkloosheidsduur tot minder verlies van kennis en vaardigheden en
wellicht tot minder opwaartse loondruk. Door minder
ontslagbescherming kan de economie zich ook makkelijker aanpassen
aan nieuwe technologieën en de toenemende concurrentie door
globalisering. Een punt van zorg hierbij is de positie van ouderen
op de arbeidsmarkt. Met name voor hen neemt de kans op ontslag toe.
Daar staat wel tegenover dat ze ook eerder weer in dienst worden
genomen. De werkgelegenheidseffecten voor toekomstige generaties
ouderen lijken verder gunstiger. De loonprofielen kunnen zich
aanpassen, wat de vraag naar oudere werknemers ten goede kan komen.
Bovendien kunnen toekomstige ouderen zich wapenen tegen een grotere
kans op ontslag door hun menselijk kapitaal op peil te houden en
door eerder om te zien naar een meer productieve functie.
Optie 2: financiële prikkels in
plaats van procedures
Nederland is koploper wat betreft de
procedurele kosten van ontslag. Deze procedures spelen een rol bij
het beperken van de instroom in de sociale zekerheid. Een systeem
dat uitgaat van beprijzen in plaats van reguleren kan dezelfde
functie vermoedelijk meer kosteneffectief vervullen. Het
Amerikaanse stelsel van premiedifferentiatie in de WW kan daarbij
als leidraad dienen. Individuele werkgevers betalen dan WW-premie
op basis van het aantal ontslagen.
Optie 3: meer differentiatie
Op dit moment zijn er uniforme regels voor
ontslag voor het grootste deel van de sectoren en groepen
werknemers. Voor sommige sectoren/groepen werknemers is
ontslagbescherming echter belangrijker dan voor andere,
bijvoorbeeld omdat specifieke kennis en vaardigheden een grotere
rol spelen. Er kan meer maatwerk komen in de arbeidsvoorwaarden als
de overheid meer differentiatie toestaat.
bron:CPB