Gebrekkige communicatie tussen de spoorwegpolitie en de regiopolitie heeft bijgedragen aan het verloop der gebeurtenissen op 17 april 2005. De politie Rotterdam bleef daardoor van essentiële informatie verstoken die relevant was voor het goed kunnen inschatten van de situatie.
Op de treinen zelf hebben alle toezichthoudende partijen hun taak te beperkt ingevuld waardoor er van een goede samenwerking geen sprake was. De spoorwegpolitie draagt op dit punt de eerste verantwoordelijkheid.
De beslissing om twee treinen met supporters van Ajax terug te sturen naar Amsterdam is overhaast genomen op basis van inadequate informatie en met voorbijgaan aan de feitelijke uitvoerbaarheid van het besluit.
Deze conclusies trekt het Auditteam Voetbalvandalisme in het rapport 'Een wissel met grote gevolgen', een onderzoek naar de rol en verantwoordelijkheid van alle partijen die betrokken waren bij de besluitvorming rondom de bestrijding van de rellen voor, tijdens en na de wedstrijd Feyenoord - Ajax op 17 april 2005.
Vandaag heeft Margo Vliegenthart, voorzitter van het Auditteam, het rapport aangeboden aan burgemeester Ivo Opstelten van Rotterdam, opdrachtgever van het onderzoek en aan Jan-Kees Goet, directeur Politie die de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties vertegenwoordigde.
Margo Vliegenthart benadrukte tijdens de presentatie van het rapport dat bij alle aandacht voor het bestuurlijke en operationele proces niet mag worden vergeten, dat misdragingen van 'supporters' de aanleiding vormden voor het optreden van de politie. 'De volle verantwoordelijkheid voor de ernstige rellen ligt bij de supporters. Als iedereen rustig in de trein was blijven zitten, dan was er op dat moment niets gebeurd. De trein zou dan na drie minuten weer op weg zijn gegaan naar het stadion', aldus Margo Vliegenthart.
Zij merkte voorts op dat naar de mening van het Auditteam de Rotterdamse politie op verschillende momenten uiterst beheerst en efficiënt de openbare orde heeft hersteld.
Gang van zaken
Zondag 17 april 2005 had een mooie voetbaldag moeten worden. Alles was grondig in gereedheid gebracht om de stromen supporters adequaat af te handelen en te zorgen dat de dag rustig zou verlopen. Er waren afspraken gemaakt tussen de twee politiekorpsen, de clubs en de vervoerders. Ajax-supporters konden zoals gebruikelijk bij dit soort risicowedstrijden, alleen met een verplichte treincombikaart worden vervoerd en toegang krijgen tot stadion De Kuip.
Zo'n 1600 Ajax-supporters werden in twee treinen naar Rotterdam vervoerd. De voor-geschreven fouillering voor vertrek was weliswaar rommelig maar voldeed grotendeels aan de normering die geldt voor voetbalwedstrijden. Terecht heeft de Amsterdamse politie hun Rotterdamse collega's verzocht de fouillering bij De Kuip nogmaals te doen. Dit was van te voren afgesproken bij twijfel over de fouillering.
Het verzoek om een tweede fouillering gecombineerd met negatief gekleurde informatie over de stemming tijdens de treinreis, leidde in Rotterdam tot een beeldvorming die negatiever was dan de werkelijkheid. Het ontbrak in Rotterdam aan informatie over de daadwerkelijke situatie. Er is noch door de Amsterdamse politie noch door de spoorwegpolitie actief informatie verstrekt die het negatieve beeld had kunnen bijstellen. De Rotterdamse politie zelf heeft ook niet gevraagd naar aanvullende informatie.
Het feit dat de verschillende communicatiesystemen- en schema's niet onderling waren aangesloten, heeft er toe bijgedragen dat de geschetste situatie kon ontstaan en voortduren.
Toen de eerste trein direct na het station Rotterdam Zuid om 10.42 uur tot stilstand kwam, bleef de reden bij de Rotterdamse politie onbekend. Het vermoeden bestond dat het gedrag van de Ajax-supporters hiervan de oorzaak was.
Dit was niet juist. De trein werd stil gezet omdat bij de verkeersleiding van ProRail op het laatste moment twijfels rezen of deze lange trein wel zou passen langs het voorziene perron van aankomst op station Stadion. Er moest een wissel worden omgezet om de trein in zijn geheel langs een perron te laten aankomen.
Het Auditteam heeft geconcludeerd dat de veiligheidsinstructies ten behoeve van het spoorvervoer en de uitgangspunten voor de veiligheid vanuit het oogpunt van openbare orde beter afgestemd moeten worden.
Vanaf dat moment ontwikkelde de gang van zaken zich in sneltreinvaart. Een stilstaande trein op een uit het oogpunt van openbare orde 'gevoelige'plek waarin een aantal Ajax-supporters onrustig werd, langslopende Feyenoord-supporters die provoceerden, een aantal Ajax-supporters dat de trein verliet en met stenen en andere spullen gooiden.
Toen na drie minuten de wissel was omgezet en de trein weer verder had kunnen rijden, was dat niet meer mogelijk omdat treindeuren waren geopend en supporters op het spoor liepen. De ME was snel ter plaatse, meldde de misdragingen, herstelde kort na 11.00 uur de orde maar meldde dit niet aan het commandocentrum.
Treinen terug
In het commandocentrum werd de correcte informatie over vernielingen en het gooien van stenen opgeteld bij het reeds bestaande negatieve beeld van een grimmige sfeer in de trein en bij het vermoeden dat Ajax-supporters de oorzaak waren van het stilzetten van de trein. Er werd niet lang nagedacht. Via de korpschef werd de burgemeester geadviseerd de eerste trein terug te sturen naar Amsterdam. Acht minuten na het stoppen van de trein besloot de burgemeester overeenkomstig dit advies. Het is dan 10.50 uur. Vijf minuten later werd besloten ook de tweede trein terug te sturen, onder meer omdat voor de handhaving van de openbare orde de tweede trein een extra belasting zou vormen.
Het Auditteam stelt vast dat er snel is gehandeld zonder nadere overwegingen dan wel een check op de informatie. Een dergelijke aanpak van 'lik-op-stuk' was ook niet in de voorbereiding afgesproken. Voor 17 april gold juist een proportionele en deëscalerende beleidslijn.
Dat de Rotterdamse politie door gebrekkige communicatie met de spoorwegpolitie verstoken bleef van relevante informatie, heeft bijgedragen aan het verloop der gebeurtenissen. Een goede inschatting van de situatie was daardoor niet mogelijk.
Hierbij komt dat bij de Rotterdamse politie geen scenario's beschikbaar waren of ervaring was opgedaan inzake het terugsturen van een trein. Daardoor was niet bekend wat er komt kijken bij het terugsturen van een trein.
De conclusie van het Auditteam is 'dat het besluit tot terugsturen van de twee treinen overhaast is genomen op basis van inadequate informatie en met voorbijgaan aan de feitelijke uitvoerbaarheid van het besluit'.
Vervolgens ontwikkelde zich een reeks gebeurtenissen die heeft geleid tot zeer gewelddadige confrontaties tussen supporters van beide clubs en tussen die supporters en de politie. Resultaat: 52 gewonde agenten, vernielde treinen, treinverkeer dat vele uren was gestremd en duizenden gedupeerde reizigers.
Aanbevelingen
In het rapport 'Een wissel met grote gevolgen'worden door het Auditteam 11 aanbevelingen gedaan. De belangrijkste aanbevelingen hebben betrekking op
- het verbeteren van de kwaliteit van het fouilleren voor vertrek van de combitreinen;
- het helder vastleggen van de taakverdeling tussen de partijen die verantwoordelijk zijn voor de orde op de combitreinen; de spoorwegpolitie heeft hierbij het voortouw;
- het met spoed verhelderen van de veiligheidsinstructies voor het zonder stoppen laten rijden van combitreinen naar risicowedstrijden en het vastleggen van de verantwoordelijkheid voor de aanvraag en de controle van de rijweg en het aankomstperron;
- afspraken over het uitwisselen van informatie tussen de politie in de ontvangende stad en de spoorwegpolitie op de combitrein;
- het zo spoedig mogelijk hanteren van het communicatiesysteem C 2000 voor alle politiekorpsen;
- het opstellen van een scenario voor een versneld en vervroegd terugvervoer;
- de inzet van verschillende videoteams bij massale ordeverstoringen; dit biedt een grotere kans op opsporing;
- het aanspreken van de clubs door de KNVB op een actief optreden jegens supporters die zich misdragen.
Het Auditteam Voetbalvandalisme is in augustus 2003 ingesteld door de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en heeft tot taak om bij ingrijpende incidenten van voetbalvandalisme in Nederland kortlopend feitenonderzoek te doen en onderzoek te doen naar het voorkomen van incidenten.
bron:Auditteam Voetbalvandalisme